14.06.2020

 

 

У артыкуле лідзкага краязнаўцы Леаніда Лаўрэша, які грунтуецца на дакументах паліцыі Лідзкага павету, на нешматлікіх успамінах відавочцаў падзеяў і газетных публікацыях, расказваецца пра спробу стварэньня ў 1925 годзе ў Дзікушскай царкве Лідзкага павету ўніяцкай парафіі. Таксама зроблена спроба рэканструяваць матывацыю былога праваслаўнага сьвятара Марка Ячыноўскага і падзеі вакол яго, якія прымусілі высокаадукаванага праваслаўнага сьвятара пераглядзець свае погляды і перайсьці ў унію.

У 1921 г. газета «Беларускі звон» пісала пра Дзікушскага сьвятара: «Цікавае зьявішча, арыгінальнае! Бацюшка ў сваім уласным будынку адчыніў проці волі насяленьня польскую школу. Дачка скончыла беларускія вучыцельскія курсы ў Вільні ў 1921 г., цяпер яна здраджвае беларускіх дзетак, калечыць памаленьку іх. А бацюшка стараецца не адставаць ад дачкі. Ён лае грамадзян за тое, што яны ня хочуць слаць дзетак да школы. Будзем цешыць сябе думкай, што гэта зьявішча рэдкае». [1] Падобна, менавіта з-за гэтага пачаўся канфлікт паміж сьвятаром Лаўровым і вернікамі Дзікушскай царквы. Незадавальненьне сьвятаром-паланафілам праз некалькі гадоў вылілася ў нечаканы для духоўных уладаў інцыдэнт.

 

Пра падзеі 1925 г. у Дзікушках дастаткова шмат паведамляла прэса таго часу. Польскія газеты пісалі: «Праваслаўны прыход на чале з сваім настаяцелем Ячыноўскім перайшоў з праваслаўя ў унію». [2] Ці: «З Вільні даносяць, што цэлы Дзікушскі прыход разам з сваім настаяцелем Ячыноўскім перайшоў з праваслаўя ў унію». [3] Віленская газета «Słowo»: «Унія. Віленская праваслаўная кансісторыя атрымала паведамленьне, што ў вёсцы Дзікушкі Лідзкага павету цэлая парафія на чале з сьвятаром... Ячыноўскім перайшла з праваслаўя ў унію». [4]

 

Газета «Беларуская доля» паведаміла: «Уніяты ў Заходняй Беларусі. У сувязі з развалам праваслаўнае царквы і палянізацыі каталіцтва, у заходняй Беларусі з’яўляюцца новыя рэлігійныя кірункі. З аднаго боку тут пачалі сваю працу амерыканскія метадысты, з другога — уніяты. ...Колькі дзён таму ў Вільню прыехаў з Лідзкага павету сьвяшч. Лаўроў, які зрабіў вышэйшай духоўнай уладзе даклад аб пераходзе на унію цэлага прыходу Дзікушкі з пратаіерэем Ячыноўскім. Каб вярнуць на ложа праваславія адпаўшую парафію, архіяпіскап Хвядос паслаў туды сьвяшч. Дзічкоўскага». [5]

 

Андрэй Раствароўскі, уладальнік суседняга з Дзікушкамі маёнтка Скабейкі, адукаваны чалавек і чалец Лідзкага павятовага сойміка, пісаў з гэтай нагоды: «Цікавым выпадкам была гісторыя з царквой у Дзікушках. Гэта царква пабудавана ў раманскім стылі без аніякіх цыбулінаў і купалоў у 1835-1840 гг. і была з уніі пераведзена ў праваслаўе. Пры царкве меліся добрая плябанія і ладны кавалак поля, а таксама пладовы сад. Праваслаўным пробашчам быў тут вельмі цікавы тып — аматар гарэлкі». [6] Вось і ўсё, што можна даведацца пра тыя падзеі з прэсы і ўспамінаў: у Дзікушках служыў праваслаўны сьвятар, які быў паланафілам і аматарам гарэлкі, і парафія перайшла ў унію.

 

Тагачасныя падзеі ў Дзікушках, як заўсёды, калі справа ідзе пра грэка-католікаў, непраўдзіва апісаны ў кнізе Канстанціна Мікалаевіча Нікалаева. [7] Іншыя аўтары проста перапісвалі гэты ранейшы тэкст. К. Н. Нікалаеў паведамляе, што восеньню 1924 г. на пасаду псаломшчыка ў прыход Дзікушкі быў прысланы забаронены за нейкія правіны (за якія, аўтар ня піша) протаярэй Марк Ячыноўскі. [8] Такім чынам, протаярэя, раней забароненага ў служэньні, прыслалі ў якасьці псаломшчыка. Ужо цікава. Пачнём разьбірацца ў справе, тым больш што архіўныя дакументы Лідзкай каменды паліцыі даступныя і даюць нам магчымасьць даведацца пра тыя падзеі.

 

Пачнём з асобы а. Марка Цітавіча Ячыноўскага. Нарадзіўся ён 25 красавіка 1866 г. у вёсцы Сялец Пружанскага павету (сёньня — Бярозаўскі р-н), дзе яго бацька, а. Ціт, служыў настаяцелем царквы. [9] У 1886 г. (ці ў 1887 г.) Марк закончыў гімназію ў Белай Падлясцы. Пяць семестраў вучыўся на факультэце права Варшаўскага ўніверсітэту. Потым паступіў на факультэт тэалогіі, дзе вывучаў праваслаўную тэалогію ў Холме і закончыў яго ў 1890 г. па першым разрадзе, г.зн. быў сярод лепшых студэнтаў. Адразу заўважым, што Ячыноўскі меў грунтоўную адукацыю, што ў той час сустракалася ня часта.

 

У сьвятары Ячыноўскі быў высьвечаны ў 1891 г. у Вільні. Першай парафіяй, дзе служыў малады сьвятар, стала вёска Харашэвічы Ваўкавыскага павету. [10] Газета «Литовские епархиальные ведомости» ў 1897 г. паведаміла: «20 красавіка на свабоднае месца сьвятара Лужыцкай царквы Дзісенскага павету пераведзены па яго прашэньні сьвятар Харашэвіцкай царквы Ваўкавыскага павету Марк Ячыноўскі». [11] Пасьля Лужкоў а. Марк быў пераведзены ў Беразьвецкую манастырскую царкву, дзе працаваў да 1905 г. Вось што пісаў сам а. Марк: «З адкрыцьцём Беразьвецкай жаночай абіцелі яе храмы сталі ўлюбёным месцам малітвы для простага навакольнага насельніцтва. Яго вабіла туды ўсё, што можа прыцягваць манастырская царкоўная служба: і замілавальныя набажэнствы, іх веліч і яснасьць, выразнасьць сьпеваў і царкоўнага чытаньня. Але паступова, за простым людам, манастырскі храм пачалі наведваць і чыноўныя людзі з суседняга вялікага мястэчка Глыбокае». [12]

 

Падчас Расейска-японскай вайны Ячыноўскага прызвалі ў армію на пасаду вайсковага капелана 4-га палка 1-й Стралецкай брыгады, з гэтага часу сьвятар стала знаходзіўся ў войску. Пасьля Расейска-японскай вайны, пачынаючы з 1907 г., служыў у Лодзі. 2 чэрвеня 1914 г. быў пераведзены ў 1-шы Ўланскі Смаленскі полк цара Аляксандра ІІІ. Падчас бітвы пад Дубіцай (каля Коўна) атрымаў моцную кантузію. Пасьля гэтага, з-за стану здароўя, служыў пры 1-м лазарэце 2-й Пецярбургскай гвардзейскай дывізіі, якая ўваходзіла ў склад войскаў генерала Брусілава на аўстрыйскім фронце. Пасьля развалу расейскай арміі ў 1917 г. перайшоў на службу ва ўкраінскую армію гетмана Паўла Скарападзкага, потым служыў ва ўкраінскім войску Сямёна Пятлюры.

 

Пасьля службы ва ўкраінскім войску нейкі час займаўся душпастырскай працай у вёсцы Лядава Магілёў-Падольскага павету. Адсюль 3 верасьня 1920 г. яго выгналі бальшавікі. Пасьля гэтага да лютага 1922 г. служыў дабрачынным у чыгуначнай царкве горада Ромны Палтаўскай губерні.

 

Вясной 1922 г., ратуючыся ад бальшавікоў, рэпатрыяваўся ў Польшчу, у родныя Пружаны. Адразу атрымаў прыход у Івашкевічах Ваўкавыскага павету, а з 1922 г. пераведзены дабрачынным у Псую Дзісенскага павету. Менавіта тут ён быў абвінавачаны праваслаўным кіраўніцтвам у схільнасьці да уніі, пасьля чаго 15 жніўня 1924 г. старога і адукаванага протаярэя перавялі дыяканам (па іншай інфармацыі панамаром) у Дзікушкі, [13] у падпарадкаваньне «надзейнаму» сьвятару, як пабачым далей, з моцнымі сувязямі ў Віленскай праваслаўнай кансісторыі і адначасова ў палітычнай паліцыі.

 

15 сакавіка 1925 г. у Наваградку а. Марк Ячыноўскі ў прысутнасьці біскупа Зыгмунта Лазінскага прыняў каталіцкую веру. Пасьля чаго сьвятар зьвярнуўся да біскупа Юрыя Матулевіча, які 17 сакавіка 1925 г. прызначыў яго адміністратарам грэка-каталіцкай парафіі ў Дзікушках. [14] Вядома, што біскуп Матулевіч як мог спрыяў унійнай справе. [15]

 

Паспрабуем рэканструяваць духоўны шлях а. Марка Ячыноўскага. Першая сусьветная вайна прывяла да страты жыцьцёвых арыенціраў шмат каго з еўрапейцаў. Да тых падзеяў ніхто ў Еўропе не ўяўляў, што цывілізаваныя нацыі могуць учыніць падобную бойню. Пры гэтым Расея чарговы раз прадэманстравала свае адрозьненьні ад іншых еўрапейскіх народаў і пайшла па асабліва нялюдзкім шляху. Бясспрэчна, Ячыноўскі на фронце і потым, ва ўкраінскім войску і падчас грамадзянскай вайны, уласнымі вачыма бачыў «асаблівасьці» духоўнага жыцьця народу, часткай якога ён лічыў і сябе. Менавіта ў гэты час вялікі брытанскі гісторык Арнольд Тойнбі сфармуляваў думку пра Царкву як лічынку-зародак, з якой вырастае канкрэтная цывілізацыя, але сумленнаму і адукаванаму чалавеку было зразумела, што значную частку віны за катастрофу, якая адбылася ў дзяржаве, нясе і афіцыйная Царква. Ячыноўскі нарадзіўся ў 1866 г., калі памяць пра грэка-каталіцкую Царкву жыла ў народзе, і з вялікай верагоднасьцю можна сьцьвярджаць, што яго бацькі паводле хрышчэньня былі ўніятамі, пераведзенымі ў дзяцінстве ў афіцыйнае веравызнаньне. Таму думка пра вяртаньне ў спрадвечную веру магла быць для яго цалкам натуральнай. [16]

 

Але вернемся да дакументаў. Першы даклад у экспазітуру палітычнай паліцыі ў Лідзе выведнік паліцыі ў Жалудку Пятроўскі піша 16 сакавіка 1925 г. Ён адлюстроўвае падзеі, якія адбыліся 15 сакавіка: «Дакладаю, што 15 дня гэтага месяца аб 11-й гадзіне ў вёсцы Дзікушкі Жалудоцкай гміны адбыўся сход сялянаў. Сход прайшоў у памяшканьні школы. Кіраваў сходам настаўнік Ян Будынскі разам з Янам Трацяком — кіраўніком фальварка Дзікушкі. Сход адбыўся спакойна. Ініцыятар сходу сельскагаспадарчага гуртка — Ян Трацяк. З пагалосак на жалудоцкім кірмашы вядома, што сход толькі выглядаў як сялянскі, а насамрэч абмяркоўвалася справа пераходу ўсіх парафіянаў дзікушскай царквы ў унію. Як быццам ініцыятарам гэтай справы ёсьць настаўнік Ян Будынскі. Але я ўпэўніўся, што гэта няпраўда. Настаўнік Будынскі ўсю справу апісаў мне ў лісьце. Таксама казаў мне, што цывільныя ўлады несправядліва паводзяць сябе ў гэтай справе. Паказаў усе свае асабістыя дакументы. Зьяўляецца былым вайсковым разьведчыкам. Кіруе гуртком моладзі ў Жалудку. Сапраўдным ініцыятарам уніі тут зьяўляецца праваслаўны пралат (папраўлена на “зараз дыякан” — Л. Л.) Ячыноўскі, які жыве ў Дзікушках. Зараз ён ня мае ніякай магчымасьці да жыцьця і намаўляе праваслаўны люд выказаць пісьмовую згоду на унію, каб гэтак атрымаць пасаду сьвятара. Тутэйшыя людзі ахвотна згаджаюцца на гэта. Ячыноўскі мае ўжо вялікую колькасьць подпісаў за прыняцьцё ўніяцкай веры. Будынскі мае тыя ж перакананьні — калі праваслаўны народ прыме ўніяцкую веру, гэта будзе карысна для Польшчы. Наступны сход сельскагаспадарчага кола адбудзецца праз 2 тыдні, павінны абмеркаваць сельскагаспадарчыя і культурна-асьветніцкія справы». [17]

 

Далей выведнік піша, што ў вёсцы ходзяць чуткі пра магчымую перадачу дзікушскай царквы пад касьцёл, таму «праваслаўны сьвятар Лаўроў у роспачы, бо можа страціць пасаду, і таму сам сябе падстрэліў з рэвальвера і ляжыць у ложку. Я быў у яго і ўпэўніўся, што ён не паранены і не ляжыць у ложку, а што праўда недамагае здароўем, бо хварэў на грып». [18]

 

З дакладу бачна, што паліцыянт яўна не спрыяе ніводнаму з бакоў спрэчкі і шукае прычыны канфлікту ў бытавых праблемах. Але, грунтуючыся на гэтым дакладзе, зусім па-іншаму дакладае свайму кіраўніцтву ў ваяводзкую ўправу начальнік Лідзкай экспазітуры палітычнай паліцыі: «Паводле атрыманай інфармацыі і паводле ўласных даных, а таксама паводле зьвестак ад канфідэнтаў у вёсцы Дзікушкі Жалудоцкай гміны, былым протаярэям, а зараз дыяканам мясцовай царквы Маркам Ячыноўскім была створана ўніяцкая царква. Ячыноўскі знаходзіўся ў нязгодзе з мясцовым папом Лаўровым і агітаваў мясцовых людзей на пачатку ў кірунку адхіленьня Лаўрова ад пасады, якую той займаў. ...Бачачы, што агітацыя не дае належных вынікаў (Лаўроў меў і мае моцную падтрымку ў Вільні ў Праваслаўнай кансісторыі), пачаў шукаць іншага выйсьця». [19]

 

Далей начальнік Лідзкай палітычнай паліцыі чамусьці піша, што Ячыноўскага да стварэньня ўніяцкай царквы падбухторвалі мясцовы настаўнік Ян Будынскі і эканом фальварка Дзікушкі Ян Трацяк, што не стасуецца з інфармацыяй з месца падзеяў.

 

З таго ж дакладу даведваемся, што за ўніяцкую царкву ўжо сабрана 500 подпісаў вернікаў, але праваслаўны сьвятар «Лаўроў зьяўляецца лаяльным грамадзянінам Польшчы і пра ўсе антыдзяржаўныя захады даносіць уладам, што таксама дае нагоду для нянавісьці да яго з боку мясцовага насельніцтва». Ячыноўскі ж, наадварот, «пасьля прыезду ў Дзікушкі ў 1924 г. пачаў праводзіць антыдзяржаўную агітацыю, зьяўляецца палітычна падазроным і нядобранадзейным. Ёсьць падазрэньне, што Ячыноўскі прыняў уніяцкую веру, каб сабраць вакол сябе ўсіх палітычна нядобранадзейных і мець больш шырокае поле для працы супраць Польскай дзяржавы пад прыкрыцьцём навяртаньня мясцовага насельніцтва ў лона ўніяцкай Царквы». [20]

 

Яшчэ раз: Лаўроў «пра ўсе антыдзяржаўныя захады даносіць уладам, што... дае нагоду для нянавісьці да яго з боку мясцовага насельніцтва». Начальнік палітычнай паліцыі ў дакладзе яўна прыкрывае свайго канфідэнта. Потым у тым жа дакладзе ў ваяводзкую ўправу палітычнай паліцыі паведамляецца, што пасьля прыняцьця ўніяцкай веры Ячыноўскі вярнуўся ў вёску Дзікушкі і мае намер пры дапамозе загітаваных ім перад гэтым людзей заняць царкву і перарабіць яе ва ўніяцкую. Першае ўніяцкае набажэнства мае быць адпраўлена ў нядзелю 22 сакавіка, і «таму магчымы эксцэсы паміж праваслаўнымі і прыхільнікамі Ячыноўскага. Каб не дапусьціць хваляваньняў, у вёску Дзікушкі па распараджэньні сп. старасты накіраваныя некалькі паліцыянтаў і некалькі паліцэйскіх тайных агентаў». [21]

 

У канцы свайго дакладу начальнік Лідзкай экспазітуры паведамляе, што мясцовыя ўлады ня маюць ніякага дачыненьня да спробы стварэньня ўніяцкай царквы: «Больш інфармацыі пра справы ў тутэйшай экспазітуры няма, бо сп. стараста забараніў правядзеньне сьледзтва і збор інфармацыі. Ячыноўскі некалькі разоў быў у сп. старасты і інфармаваў яго пра сваю працу, але гэта інфармацыя ня можа быць пацьверджаная. Таксама паліцыя ня можа пацьвердзіць інфармацыю пра тое, што сп. стараста падтрымлівае гэту акцыю і дае Ячыноўскаму грашовую дапамогу». [22] Як бачым, наваградзкае ваяводзкае кіраўніцтва цікавіла пытаньне ўдзелу лідзкага павятовага старасты ў гэтай справе, бо распускаліся чуткі пра тое, што ўсё гэта робіцца па яго замове.

 

Такое ж меркаваньне склалася і ў польскім грамадзтве Лідчыны, пра што пісаў і ўзгаданы вышэй Андрэй Раствароўскі: «Ня ведаю, па чыёй ініцыятыве, падазраю ў гэтым Лідзкае староства, раптам у нейкі дзень пробашч і ўся парафія перайшлі ва “уніяты”. Былі нейкія сьвяты і набажэнства, ніхто не пратэставаў. ...Зьмены ў Дзікушках нават людзям падабаліся, яны казалі, што зараз разам будзем сьвяткаваць сьвяты — праваслаўныя сьвяты спазьняліся на 13 дзён. Але гульня ва “ўніятаў” цягнулася ня болей за 6 тыдняў. У пэўны дзень зьявіліся 4 ці 5 папоў і выгналі нефартуннага “апастату”, а на яго месца пасадзілі новага папа — Жаброўскага, і парафія зноў стала праваслаўнай. Тым ня менш у выніку гэтых падзеяў больш за дзесяць сем’яў перайшлі ў каталіцтва, а наведваньне царквы, якое і раней было мінімальным, зараз упала амаль што да нуля. Толькі некалькі гадоў сталай працы Жаброўскага, які быў салідным, маральным і прыстойным чалавекам, паправіла хісткую раўнавагу». [23]

 

Але палітычная паліцыя ня спраўджвае гэтыя чуткі. Адзінае, што пацьвярджаецца, дык гэта тое, што стараста «забараніў правядзеньне сьледзтва і збор інфармацыі», гэта значыць, верагодна, спрабаваў прыпыніць паліцэйскую сваволю ў гэтай справе. Нагадаю, што на тэрыторыі Заходняй Беларусі ў той час дзейнічаў рэжым надзвычайнага становішча, пры якім сілавыя структуры мелі вельмі вялікія паўнамоцтвы.

 

У «Справаздачы за сакавік 1925 г.» начальнік Лідзкай палітычнай паліцыі паведамляе ў Наваградак пра першае грэка-каталіцкае набажэнства, якое адбылося 22 сакавіка ў Дзікушскай царкве: «22 сакавіка каля 8-й гадзіны царкву ў Дзікушках адчыніў поп Лаўроў, які да 12-й гадзіны адпраўляў тут набажэнства. На яго набажэнстве было каля 50 асобаў. Каля 11-й гадзіны пачало прыбываць усё больш народу, і тады ж да царквы прыйшоў Ячыноўскі разам з сваімі парафіянамі, якія чакалі яго каля царквы. Ячыноўскі ўвайшоў у царкву і пайшоў у алтар праз “царскія вароты”. Тут ён чакаў, пакуль Лаўроў скончыць сваё набажэнства. Лаўроў папрасіў Ячыноўскага не перашкаджаць яму закончыць набажэнства, бо “гэта апошняе праваслаўнае набажэнства ў Дзікушках і служыць яго менавіта ён”.

 

Ячыноўскі ахвотна пагадзіўся, выйшаў з царквы і пайшоў дахаты. Разам з ім царкву пакінула большасьць вернікаў, на царкоўным пляцы яны чакалі Ячыноўскага да 12.30. Калі той паўторна прыйшоў да царквы, разам з ім у яе ўвайшлі і парафіяне, якія чакалі перад царквой. Лаўроў выйшаў з-за царскіх варот, і туды зайшоў Ячыноўскі. Ячыноўскі апрануў літургічную вопратку і пачаў адпраўляць набажэнства. Лаўроў пасьля кароткай малітвы выйшаў з царквы разам з праваслаўнымі і пайшоў у плябанію. Астатнія парафіяне ў колькасьці каля 200 чалавек засталіся ў царкве, і сьвятар Ячыноўскі перад службай сказаў ім кароткую прамову пра тое, што яны дачакаліся таго часу, калі перамагла справядлівасьць, сказаў, што царква ніколі ня стане рымскім касьцёлам, усе малітвы застануцца ранейшымі, усе сьвятыя і ўсе сьвяты застануцца ранейшымі і г.д.». [24]

 

29 сакавіка 1925 г. ратаваць праваслаўе прыехала адразу 7 сьвятароў. Мясцовы выведнік падрабязна апісаў тыя падзеі ў рапарце на імя начальніка Лідзкай экспазітуры палітычнай паліцыі. З-за цікаўнасьці цытуем дакумент амаль што цалкам:

 

 

 

 

29-га гэтага ж месяца а 9-й гадзіне раніцы пралат Ячыноўскі адчыніў царкву і зайшоў у алтар (царскія вароты), каб адправіць набажэнства. Тады зьявіліся 5 прышлых праваслаўных сьвятароў, уварваліся ў алтар і атакавалі Ячыноўскага. Адзін з іх па прозвішчы Кудасаў [25] з крыкам «за алтаром ерэтык ня можа знаходзіцца» вырваў у яго ключ ад царквы. Тэрарызаваны Ячыноўскі нічога ім не адказаў — іх было больш. Паглядзеўшы на іх, ён пайшоў дахаты. Гэта бачылі пасол Кахановіч, [26] які прыбыў у той дзень, і царкоўны вартаўнік.

 

Перад гэтым разам з Ячыноўскім у царкву ўвайшлі 80 асобаў. Сьвятары, прозьвішчы якіх: Коршун з Радзівонішак, Кудасаў з Голдава, Савіцкі Леў, [27] Жаброўскі [28] і Дзічкоўскі [29] — панадзявалі літургічныя ўбраньні і пачалі адпраўляць набажэнства. Падчас набажэнства прыбывала ўсё больш людзей. Потым пачалася казань. Да народу прамаўляў прадстаўнік віленскага архібіскупа. Ён сказаў, што праваслаўная вера вельмі часта перасьледуецца. Наракаў на бальшавікоў, што ў іх нават цалкам не жадаюць знаць праваслаўе, сьвятароў садзяць у турмы і забіваюць. Там ужо забілі 20 праваслаўных япіскапаў і шмат папоў. Народ зараз наогул навучаны дрэнна ставіцца да рэлігіі. Але ў нас ёсьць дзяржава, дзе мы адчуваем сябе цалкам вольнымі, тут мы шчасьлівыя, бо ўрад гэтай дзяржавы не забараняе вызнаваць сваёй рэлігіі: хто хоча быць католікам, той хай будзе католікам, а калі праваслаўным — дык хай будзе праваслаўным, калі ўніятам ці нават габрэем — не забараняецца і гэта. Нам трэба дзякаваць Пану Богу... бо гэта дзяржава — Польшча.

 

 

 

У канцы службы зьбіралі подпісы, каб застацца ў праваслаўі. Абурэньня з боку люду не было. Царкву зачыніў сьвятар, які прыбыў, і забраў ключ з сабой. Ад вялікай колькасьці асобаў чуў, што ў унію пераходзілі, бо не жадаюць Лаўрова, а вышэйшыя царкоўныя ўлады адмаўляліся пераводзіць яго ў іншую парафію. Лаўрова ненавідзелі, бо калі, напрыклад, хто старгаваў у яго шлюб за 20 злотых, дык праз нейкі час Лаўроў, з-за падбухторваньня сваёй жонкі, патрабаваў ад тых жа людзей большыя грошы. Некаторыя жадаюць прыняць веру каталіцкую, некаторыя — праваслаўную, а некаторыя — застацца ўніятамі. Гэтыя вядуць размовы сярод праваслаўных. Б. Пятроўскі, выведнік». [30]

 

Пакінем без каментаваньня талеранцыю Дзічкоўскага да ўніятаў «ці нават» габрэяў, а зьвернем увагу на абвінавачваньне цяжка параненага на фронце, старога, хворага, але высокаадукаванага сьвятара ў п’янстве. Ячыноўскі жыў сярод сваіх парафіянаў, я думаю, яны яго ведалі лепей, чым прышлы віленскі сьвятар, і менавіта таму ішлі за ім. Цікава, што пасьля выступу Дзічкоўскага версія пра п’янчужку стала жыве ў тэкстах розных аўтараў.

 

Таксама трэба зьвярнуць увагу на словы Дзічкоўскага пра польскую мову як мову набажэнстваў у будучыні. Дзічкоўскі як у ваду глядзеў: польская мова сталася галоўнай мовай Польскай Праваслаўнай Царквы, і таму ў 1938-х г. у Лідзе палова праваслаўных вернікаў лічыла сябе палякамі па нацыянальнасьці (у горадзе толькі 450 чалавек запісаліся беларусамі і 400 расейцамі, але праваслаўных вернікаў было 1847) [31]. Той жа Андрэй Раствароўскі пісаў: «Ні для каго не было таямніцай, што ў войску праваслаўны ня мог узьняцца вышэй за ўзровень зьвязавага. У дзяржаўных органах праваслаўных абыходзілі і сьпіхвалі на другарадныя пасады. А тым часам польскае праваслаўе парвала з Расеяй і мела свайго мітрапаліта ў Варшаве, у семінарыі вучылі польскую мову і казані рабілі па-польску. Новае духавенства, выхаванае ў Польшчы, было патрыятычным і прадзяржаўным». [32]

 

Дадам, што праваслаўны настаяцель Дзікушскай царквы Барыс Жаброўскі ўжо ў 1926 г. атрымліваў ад польскага ўраду сталую матэрыяльную дапамогу ў памеры 65 злотых [33].

 

Але вернемся да а. Марка Ячыноўскага. У «Справаздачы за сакавік 1925 г.» начальнік Лідзкай экспазітуры палітычнай паліцыі зноў паведамляў свайму ваяводзкаму кіраўніцтву пра тыя ж самыя падзеі. Галоўнае з яго справаздачы: «Канонік Дзічкоўскі праз тыдзень сабраў каля 200 асобаў і маліўся за Польшчу. ...Замест Лаўрова застаўся поп Савіцкі з Мураванкі. ...Пануе спакой. Ячыноўскі ў царкве больш не паказваўся. Трымаю далейшы вывед». [34]

 

У «Справаздачы за красавік 1925 г.» начальнік Лідзкай палітычнай паліцыі піша: «...Уніяцкі рух, распачаты сьвятаром Ячыноўскім, згас, прыпісваю гэта таму, што ён ня быў падтрыманы адміністрацыйнымі ўладамі, якія ў гэтым выпадку стаялі ў баку. ...Ячыноўскі 14 красавіка выехаў у Альбярцін Слонімскага павету, дзе зараз і знаходзіцца. У Дзікушскую царкву часова прызначылі сьвятара Льва Савіцкага, а Лаўроў часова пераведзены ў Баброўскую царкву, адкуль яго хутка перавядуць у Дзісенскі павет. У парафіі спакойна». [35] Варта зьвярнуць увагу на наступныя словы: «Уніяцкі рух... згас таму, што ён ня быў падтрыманы адміністрацыйнымі ўладамі», бо разам з уяўным «п’янствам» старога Ячыноўскага, такая ж уяўная падтрымка лідзкага старасты да нашага часу зьяўляецца галоўным абвінавачваньнем Ячыноўскага.

 

Вясной 1925 г. а. Марк Ячыноўскі жыў у Альбярціне і служыў у Падароскай царкве Ваўкавыскага павету, якая нейкі час была грэка-каталіцкай [36]. На місію ў мястэчка Альбярцін а. Марк Ячыноўскі выехаў па прапанове біскупа Юрыя Матулевіча, тут ён, акрамя іншага, дадаткова вывучаў тэалогію і потым з рук біскупа Генрыка Пшазьдзецкага атрымаў намінацыю на пасаду адміністратара грэка-каталіцкай парафіі ў Старым Бублю, што на Падляшшы. Служыў ён таксама і ў суседняй царкве вёскі Палоскі. Паводле ўспамінаў, а. Марк ніколі не размаўляў тут па-польску, апранаўся на манер усходняга сьвятара, насіў доўгую бараду і валасы. Быў удаўцом і ў 1925 г. яго адзіны сын яшчэ вучыўся 4-м класе гімназіі.

 

Ячыноўскі за 40 зл. у год здымаў двухпакаёвую кватэру з кухняй. Пакінуў пасьля сябе памяць як узорны сьвятар, які жыў строгім хрысьціянскім жыцьцём і нават ня меў ніякай прыслугі. Але першапачаткова падляшскім уніятам новы сьвятар ня надта спадабаўся, бо размаўляў па-расейску і на гэтай жа мове рабіў казані, да таго ж, нягледзячы на жаданьне парафіянаў жыць паводле новага стылю, хацеў ужываць юліянскі каляндар.

 

Але паступова стаўленьне вернікаў да яго палепшылася і рэлігійнае жыцьцё наладзілася. Акрамя нядзелі а. Марк служыў у царкве яшчэ ў сераду, пятніцу і суботу. Парафія жыла паводле новага стылю, справу вырашыла тое, што царкву пачалі наведваць і рыма-католікі. [37]

 

Вядома, што ў сьнежні 1926 г. Ячыноўскі для заняткаў тэалогіяй зьехаў у Вільню і ў Стары Бубель не вярнуўся. Служыў толькі ў Палосках. [38] 3 траўня 1929 г. па стане здароўя а. Марк Ячыноўскі пакінуў сьвятарскую пасаду. [39] Узрост і хвароба не дазволілі яму працягваць служэньне. [40]

Спасылкі і крыніцы:

[1] «Беларускі звон», 1921, № 24.

[2] «Katolik», 1925, № 47.

[3] «Orędownik Wrzesiński» 1925, № 43.

[4] «Słowo», 1925, № 72 (786), 29 marca.

[5] «Беларуская доля», 1925, № 23.

[6] A. Rostworowski, Moje życie na Nowogródczyźnie lata 1924—1928, «Goniec Kresowy», Rok 2003, Nr 41, s. 13.

[7] Гл: К. Н. Николаев, Восточный обряд. Дорога Рима в Россию (Рим — Польша — Россия), Париж 1950, c. 138.

[8] Тамcама.

[9]Hierarchia i kler kościoła prawosławnego w granicach II Rzeczypospolitej i Polski powojennej w XIX—XXI wieku, Ryboly 2012, s. 319—320.

[10] Fl. Rzemieniuk, Próba utworzenia neounickiej parafii w Połoskach w diecezji Podlaskiej, «Szkice Podlaskie», 2000, № 8, s. 205.

[11] «Литовские епархиальные ведомости», 1897, № 16—17, c. 135.

[12] «Литовские епархиальные ведомости», 1904, № 11, c. 91.

[13] Fl. Rzemieniuk, Próba utworzenia neounickiej parafii w Połoskach w diecezji Podlaskiej, s. 205.

[14] Тамсама.

[15] Гл: Ю. Туронак, Міжваенная унія ў Заходняй Беларусі, «Спадчына», 1992, № 5, c. 73—78.

[16] Fl. Rzemieniuk, Próba utworzenia neounickiej parafii w Połoskach w diecezji Podlaskiej, s. 205.

[17] Дзяржаўны архіў Гарадзенскай вобласці (далей — ДАГВ), ф. 200, воп. 1, адз. зах. 17, арк. 529—529 адв.

[18] Тамсама, арк. 529 адв.

[19] Тамсама, арк. 527.

[20] Тамсама.

[21] Тамсама.

[22] Тамсама.

[23] A. Rostworowski, Moje życie na Nowogródczyźnie lata 1924-1928, «Goniec Kresowy», Nr 41, Rok 2003, s. 13.

[24] ДАГВ, ф. 200, воп. 1, адз. зах. 17, арк. 703—704.

[25] З сьпісу сьвятароў, складзенага польскай паліцыяй: «Кудасаў Уладзімір, пробашч у Голдаве з 17.12.1924 г., рускі, ня мае польскага грамадзянства. Да маральнага стану заўваг няма, палітычна няпэўны, непрымальны для польскай улады, перакананы вораг каталіцкага Касьцёлу». Цыт па: ДАГВ, ф. 200, воп. 1, адз. зах. 10, арк. 184.

[26] Міхаіл Сілуянавіч Кахановіч (1882—1934), беларускі палітычны і грамадзкі дзеяч, педагог, рэдактар, публіцыст, пасол у польскі Сейм. З 1925 у БССР, 10.8.1933 г. арыштаваны ў Мінску.

[27] Сьвятар Маламажэйкаўскай царквы. Гл: Л. Л. Лаўрэш, Маламажэйкаўская царква: гістарычны нарыс, Гродна 2017, с. 71—89; ён жа, Маламажэйкаўскі сьвятар айцец Леў Савіцкі, «Маладосць», 2014, № 1, c. 120—129.

[28] З сьпісу сьвятароў, складзенага польскай паліцыяй: «Жаброўскі Барыс, пробашч у Дзікушках з 11.09.1925 г., мае польскае грамадзянства. Палітычна і маральна добранадзейны». Цыт па: ДАГВ, ф. 200, воп. 1, адз. зах. 10, арк. 184.

[29] Айцец Язэп Дзічкоўскі, прадстаўнік віленскага архіяпіскапа, таксама выкладаў у Віленскай беларускай гімназіі Закон Божы. У 1930-х гг. быў дабрачынным Віленскага і Віленска-Троцкага дабрачыньня. Намесьнік старшыні Камісіі Польскай Аўтакефальнай Царквы па перакладзе вучэбнай царкоўнай літаратуры на беларускую мову (1934 г.). Служыў настаяцелем Прачысьценскага катэдральнага сабора ў Вільні. У 1930-х гг. праводзіў духоўныя гутаркі для прыхаджанаў сабора. Пасьля Другой сусьветнай вайны — у юрысдыкцыі Маскоўскай Патрыярхіі. Пасьля 1951 г. і да сярэдзіны 1950-х гг. — настаяцель Канстанціна-Міхайлаўскага храму ў Вільні.

[30] ДАГВ, ф. 200, воп. 1, адз. зах. 17, арк. 536—537.

[31] M. Szymielewicz, Miasto Lida w 1938 roku, «Ziemia Lidzka», 1938, № 11.

[32] A. Rostworowski, Moje życie na Nowogródczyźnie lata 1924—1928, «Goniec Kresowy», rok 2003, nr 41, s. 14.

[33] А. М. Загідулін, Беларускае пытаньне ў польскай нацыянальнай і канфесійнай палітыцы ў Заходняй Беларусі (1921—1939 гг.), Гродна 2010, c. 162.

[34] ДАГВ. ф. 200, воп. 1, адз. зах. 17, арк. 705.

[35] Тамсама, арк. 795.

[36] «Сялянская Ніва», 1926, № 6, 14 лютага.

[37] Fl. Rzemieniuk, Próba utworzenia neounickiej parafii w Połoskach w diecezji Podlaskiej, s. 206—207.

[38] Рэжым доступу: http://unici.pl/content/view/152.html. — Дата доступу: 27.04.2019.

[39] Fl. Rzemieniuk, Próba utworzenia neounickiej parafii w Połoskach w diecezji Podlaskiej, s. 207.

[40] Рэжым доступу: https://www.kostomloty.com/ocalic-od-zapomnienia. — Дата доступу: 27.04.2019.

Друкуецца з сайту Pawet.net паводле:
Лаўрэш Леанід. Неаунія ў Дзікушскай царкве Лідскага павета ў 1925 г. // Гадавік Цэнтра Беларускіх Студыяў. Варшава, 2019. № 5. С. 78—90.